در تاریکی شب، مردان آتش به دوش می‌آیند. با صدای طبل و سنج. زنان به تماشا ایستاده‌اند. هروله‌کنان می‌رسند و بر میعادگاهشان طواف می‌کنند. خاک‌شان که برنشست، غم بر دامن عزاداران فرومی‌نشیند و اشک‌های‌شان بر گونه می‌ماسد.
به گزارش آثاروما، مناسک آیینی سوگواری عاشورایی ایرانی، سازمان‌یافته و تکرارشونده و جمعی است و میزانسن‌ها و اجراهای متفاوتی دارد.
آیین‌های عاشورایی در ایران علاوه بر سینه‌زنی و زنجیرزنی مرسوم، از طشت‌گذاری در آذربایجان و علم‌بندی و علم‌گردانی در مناطق متعدد و نخل‌گردانی در مناطق کویری تا قالی‌‌شویی و مشعل‌گردانی را در بر می‌گیرد.
این‌ها، برای جامعه ایرانی، نظام‌های حافظه جمعی‌اند که خاطرات را می‌سازند و با خود حمل می‌کنند.
مراسم سنتی مشعل‌گردانی که در میراث ایرانی نبرد نور با تاریکی را تداعی می‌کرد، امروز بخشی از آیین‌های نمایشی عزاداری عاشورایی است که در شهرهایی از ایران و در شهرهای نجف و کربلای عراق هم جاری است.
در آئین مشعل‌گردانی، آتش‌دان‌های کوچک چوبی یا فلزی، سازه‌ای علم‌گونه برای حمل می‌سازند که به آن مَشاعل گفته می‌شود. هنگام عزاداری، آتش‌دان‌ها را روشن می‌کنند و مَشاعل را در معابر عمومی میدان‌های اصلی شهر و محوطه‌ی بیرونی اماکن مقدس، می‌چرخانند و حرکت می‌دهند.
مشاعل، یک چوب بلند و باریک است که بر روی آن از ۲۰ تا ۴۰ مشعل نصب شده و هر مشعل به شیوه سنتی، با استفاده از پارچه‌های ضخیم و پشمی و با نفت سیاه یا گازوئیل روشن می‌شود و همراه دسته عزا، به حرکت در می‌آید و در گرداگرد آن، عزاداران به سر و سینه می‌زنند.
حمل‌کنندگان مشاعل عموما همچون بردوش‌کشندگان علم، از تنومندان و قامت‌بلندان انتخاب می‌شوند که داوطلب حمل این سازه‌اند به نشان ارادت. مشاعل کوچک‌تر هم برای ضعیف‌جثه‌ها و حتی کودکان نیز طراحی و اجرا می‌شود که داوطلبان از همه سنین بتوانند سهمی در این آیین داشته باشند. کسانی پیش و پس مشاعل راه می‌روند و میانداری می‌کنند که مشعلی نیفتد یا آتش به جایی برنخورد و آسیبی به کسی نرسد.
دسته‌های طبّال و سنج‌زن نیز عموما همراه دسته مشاعل‌گردان حرکت می‌کنند و شور و هیجان جمعیت عزادار را می‌افزایند.
پیرامون هر مشاعل افرادی به هروله و پایکوبی می‌پردازند و نواخوانی می‌کنند و بر سر و سینه می‌زنند.
در ایران نجفی‌های مقیم مشهد و قم هرسال در دهه اول محرم این آیین را برگزار می‌کنند. این مراسم در عجب‌شیر آذربایجان با عنوان «پولکه» برگزار می‌شود و مردم بهبهان و شوشتری‌ها هم چنین مراسمی دارند.
در ادامه تماشاگر گزارش تصویری آثاروما از مراسم مشعل‌گردانی قم خواهید بود:
(برای مشاهده تصویر کامل، روی آن کلیک کنید)
